بازار؛ گروه بین‌الملل: حمل و نقل ریلی با توجه به توان قابل ملاحظه آن در حجم و میزان جا به جایی کالا پس از مسیر دریایی، ارزانترین و ایمن ترین نوع حمل و نقل محسوب شده که البته شاخص‌هایی مانند عرض خط و نیاز به ترانسشیپمنت نیز در هزینه‌های نهایی این نوع از حمل و نقل تا حد زیادی تاثیرگذار هستند که اساسا همین امر، گاها منجر به افزایش نرخ حمل ریلی در قیاس با رقیب اصلی آن یعنی جاده می‌شود.

موقعیت ژئپولیتیکی ایران نقشی تعیین کننده در معادلات تجاری و روند تاثیرگذاری کشورمان بر ترانزیت بین‌المللی در سطح فرامنطقه‌ای دارد. به گونه‌ای که ایران، شاهراه ارتباطی میان شمال و جنوب محسوب می‌شود. اساسا ماهیت کریدور شمال – جنوب و کارکرد آن در معادلات تجاری میان کشورهای جنوب آسیا و منطقه اوراسیا نیز بر همین اصل طراحی شده است.

اتصال ریلی میان ایران و روسیه نیز در قالب همین کریدور دیده شده، نه تنها به لحاظ تجاری، بلکه از نگاه سیاست‌های بین‌المللی نیز امری مهم و قابل توجه به حساب می‌آید.

همانطور که می‌دانیم، حمل و نقل ریلی میان ایران و شوروی سابق از سبقه‌ای طولانی برخوردار بوده که عوامل مختلفی چون شکل گیری انقلاب اسلامی در ایران و پس از آن، فروپاشی شوروی سابق که منجر به ایجاد کشورهای مستقل مشترک‌المنافع گردید، طی چند دهه اخیر، روند این حمل و نقل را تحت‌الشعاع خود قرار داده و تقریبا قطع کرد.

اما طی سال‌های اخیر و با قوت گرفتن بحث کریدور شمال – جنوب، بار دیگر توجه دو کشور ایران و روسیه یه موضوع لزوم راه اندازی مجدد حمل و نقل ریلی میان دو کشور معطوف شد که همین امر، نهایتا منجر به انعقاد قرارداد اتصالی ریلی آستارا – آستارا میان ایران و جمخهوری آذربایجان شد.

اما نکته قابل توجه اینجاست که مرز ریلی جلفا، قدیمی ترین مرز ریلی میان ایران و شوروی سابق بود که طی دستکم سه دهه گذشته، بنا به مشکلات مرزی و تقسیمات ارضی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، این اتصال ریلی علیرغم وجود تمامی زیر ساخت‌های فنی مورد نیاز در این منطقه به جز وجود یک گسستگی کوچک در مسیر، از بین رفت.

طی ماه‌های اخیر، رایزنی‌های وزارت خارجه کشورمان با دولت‌های روسیه و ارمنستان و استقبال طرف‌های خارجی از اتصال ریلی مجدد ایران – ارمنستان و روسیه از طریق مرز ریلی جلفا، بار دیگر امید راه اندازی مجدد این اتصال ریلی را در دل زنده کرد. اما سوال اینجاست که در صورت برقراری اتصال مجدد ریلی ایران و رسیه از طریق مرز ریلی جلفا، چه مواهبی نصیب صنعت ترانزیت کشور خواهد شد؟ در ادامه به صورت کلی به این سوال پاسخ خواهیم داد.

۱)جلفا، فرصتی طلایی برای رونق صنعت ترانزیت و افزایش درآمد مرز نشینان
همانطور که می‌دانیم، ایران از طریق مرز ریلی جلفا به جلفا نخجوان و در ادامه نیز به خاک ارمنستان و نهایتا روسیه متصل خواهد شد. از سوی دیگر، شهر کوچک و مرزی جلفا در منطقه آزاد تجاری ارس واقع شده که همین موضوع تا حد زیادی به ترانزیت ریلی میان دو طرف مرز کمک خواهد کرد که البته زیر ساخت‌هایی مانند پایانه گمرکی و همچنین تعرفه‌های ترانزیتی و وارداتی بسیار مناسب برای راه اندازی ترانزیت ریلی در این منطقه وجود دارد.

از سوی دیگر، بازارهای مرزی و سرمایه گذاری‌های گسترده در زمینه ساخت و توسعه اماکن تجاری مورد نیاز برای یک منطقه آزاد تجاری طی سال‌های اخیر در جلفا ایجاد شده که البته راه اندازی مجدد ترانزیت ریلی در جلفا، کمک شایانی به تسریع توسعه زیر ساخت‌های لازم دیگر در این منطقه خواهد کرد.

از سوی دیگر، بازارهای مرزی و توریسم تجاری در منطقه آزاد ارس، مهمترین بخش از درآمد مردم مرز نشین جلفا در کنار صنعت کشاورزی را تشکیل می‌دهد که  اتصال ریلی مجدد در این منطقه، به افزایش درآمد سرانه شهروندان این منطقه تاریخی کمک شایان خواهد کرد.

بدیهی است که با این اتصال، بسیاری از شرکت‌های فعال در زمینه حمل و نقل ریلی و همچنین شرکت‌های تجاری چند ملیتی نیز روی خوشی به سرمایه گذاری و توسعه منطقه آزاد تجاری ارس و شهر جلفا نشان خواهند داد.

۲)مرز ریلی جلفا، عامل اتصال ایران به روسیه و دریای سیاه:
با نگاهی به نقشه ریلی جلفا و منطقه قفقاز جنوبی، به سادگی می‌توان متوجه شد که در صورت اتصال مجدد ریلی ایران به نخجوان و منطقه قفقاز، نه تنها اتصال تجاری میان ارمنستان و ایران برقرار خواهد شد، بلکه کالاهای ایرانی و یا ترانزیتی عبوری از خاک ایران می‌توانند به تفلیس و دریای سیاه برسند که این موفقیتی بزرگ برای صنعت ریلی و ترانزیت کشور به دنبال خواهد داشت.

همچنین ایران می‌تواند از طریق ریل گرجستان به نقطه اصلی کریدور «باکو – تفلیس – کارص» یعنی کارص ترکیه و تفلیس گرجستان متصل شود که همین امر می‌تواند مشوقی برای دو کشور گرجستان و ارمنستان برای استفاده از مسیر ریلی ایران در کنار کریدور مذکور که شاخه میانی مسیر یک کمربند – یک راه چین محسوب می‌شود، تلقی گردد.

به ویژه اینکه مساله تراسشیپمنت و لزوم انتقال بار این کریدور به دریا (در بندر الت آذربایجان) و انتقال مجدد آن به ریل در بندر آکتائو قزاقستان در قیاس با مسیر ریلی ایران هزینه زیادی در بر داشته و البته در زمستان نیز این هزینه به دلیل یخ زدگی بخش عمده مسیر (به دلیل نزدیکی به شمال) بیشتر خواهد شد.

۳)تشویق جمهوری آذربایجان جهت راه اندازی هر چه سریعتر مرز ریلی آستارا
اتصال ریلی میان ایران و آذربایجان اگرچه به گفته کارشناسان ریلی تا حد زیادی تکمیل شده، اما آنچه مسلم است، این مسیر ریلی علیرغم گذشت چند سال، هنوز مورد بهره برداری کامل قرار نگرفته و پیمانکار جمهوری آذربایجان بنا به مسائل مروبط به تحریم، نقل و انتقالات مالی و مواردی از این دست، عجله چندانی برای تکیمل این پروژه که شامل اتصال ریلی و احداث زیرساخت‌هایی مانند ترمینال باری و مواردی از این دست از خود نشان نمی دهد.

این در حالیست که اتصال مجدد ریلی مرز جلفا، گزینه‌ای آلترناتیو پیش پای ایران برای اتصال به شمال خواهد گذاشت و همین امر می‌تواند مشوقی برای طرف آذری جهت راه انداختن هر چه سریعتر منطقه مرزی آستارا محسوب شود!