به گزارش مشرق، با ترسیم نمودار تحول نگرش روسیۀ پساشوروی به ایران، جابه جایی‌هایی با شدت نوسان گسترده قابل مشاهده است که در یک سوی آن، ایران به مثابه «متحدی مطمئن و قابل اتکا در منطقه و جهان» و «متحدی در برابر دشمان مشترک» و در سوی دیگر به عنوان «تهدید جنوبی و به منزله ابزاری برای تنظیم روابط با غرب» مورد شناسایی قرار گرفته است.

یکی از جلوه‌های عملی این نوسان، در ارائه دو رای متفاوت و مهم در شورای امنیت سازمان ملل متحد در قبال ایران مشاهده می‌شود، مخالفت و وتوی قطعنامه ضد ایرانی شورای امنیت در ۲۶ فوریه ۲۰۱۸ و موافقت و رای به قطعنامه ضد ایرانی ۱۹۲۹ در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ است.

«ایران در هندسه سیاست خارجی روسیه» عنوان کتابی به قلم محمد شاد است که وی در این اثر کوشیده است تصویری منطبق با واقعیت، از نحوه سیاستگذاری خارجی روسیه در مقابل ایران و عناصر دخیل در شکل‌گیری این سیاست‌ها ارائه دهد. خبرگزاری میزان در نظر دارد هر روز برشی از این کتاب را با خوانندگان خود به اشتراک بگذارد.

نیکلای بایکین

بایکین، محقق ارشد مرکز مطالعات نظامی-سیاسی مطالعات آمریکا و کانادا آکادمی علوم روسیه، بر این نظر است که روسیه برای افزایش نقش‌آفرینی در جهان چند قطبی باید مراودات خود را با کشورهای شرقی از جمله ایران افزایش دهد.

او بیان می‌دارد ایران هوشمندانه به دنبال تقویت روابط خود با همه طرف‌هاست، به نحوی که آینده تحریم‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی آن صرفاً به بهبود روابط با آمریکا و دستیابی به توافق با این کشور گره نخورده است، بلکه بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های تمامی طرف‌های مذاکره همچون روسیه، آلمان و فرانسه نیز به شکل جدی در دستور کار ایران قرار دارد.

از نظر وی، این سیاست ایران حمایت از آن دارد که ایالات متحده دیگر قدرت تعیین‌کننده‌ای در این معادله نخواهد بود و کشورهای اروپایی نیز با انعطاف‌پذیری خود جایگاه حداکثری آمریکا را به چالش خواهند کشید. از این جهت، ایران در حال کاهش دادن نقش آمریکا در مسائل فرامنطقه‌ای و جهانی است.

بایکین در خصوص نگرش آمریکا به تعمیق روابط روسیه و ایران می‌گوید با پدیده‌ای که او آن را «حسادت استراتژیک» می‌نامد به نزدیک شدن روسیه به ایران می‌نگرد. از نظر او، ایالات متحده از آغاز انقلاب اسلامی، در کنترل منطقه‌ای ایران ناموفق بوده و ایران امروز قدرت منطقه‌ای و مستقلی است که عمق نفوذ راهبردی‌اش از حاشیه دریای مدیترانه (لبنان و سوریه) تا مرزهای هند و چین (افغانستان) گسترش یافته است.

روسیه امروز توانسته است شراکت عمیقی با این قدرت منطقه‌ای پیدا کند و این در حالی است که متحدان آمریکا به هیچ‌رو قدرت قیاس‌پذیری با ایران ندارند. بایکین عنوان می‌کند آمریکایی‌ها تلاش کرده‌اند که از طریق ناتو اشتراکی را با ترکیه ایجاد یا اینکه با کردهای سوری بازی‌های مبهمی را آغاز کنند؛ اما این تلاش‌ها همراه با موفقیت راهبردی نبوده است.

از نظر وی، شراکت راهبردی ایجاد شده میان روسیه و ایران گرچه فعلاً دارای ماهیت «اقتضایی» بوده است، روسیه قصد دارد این روابط را به حالت «دائمی و پایدار» درآورد.

از نظر بایکین، ایران ظرفیت‌های گوناگونی برای تعمیق این رابطه دارد؛ به نحوی که تنها کشوری در جهان اسلام است که در مسائل قفقاز شمالی در مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم با روسیه همراهی کرده است؛ تجربه موفق همکاری در صلح تاجیکستان میان روسیه و ایران نمونه دیگری از این اتحاد است.

در اتحاد برای مقابله با طالبان نیز ایران و روسیه در کنار یکدیگر ایستادند و در مسائل قفقاز جنوبی نیز دارای منافع تهدیدات مشترک‌اند. بایکین با رد تحلیل‌های سطحی و پوچ درباره استفاده ابزاری ایران از روسیه یا برعکس، می‌گوید آمریکا متوجه عمق این قرابت شده است و از نظر راهبردی، به نوعی به نزدیکی روسیه به ایران رشک می‌برد و طبعاً هم‌افزایی میان این دو قدرت نیز در نهایت به نفع آمریکایی‌ها نخواهد بود.

او با تأکید به متغیر رژیم صهیونیستی در شکل‌دهی روابط با ایران می‌گوید «رژیم صهیونیستی تمام تلاش خود را صرف برهم زدن بهبود احتمالی روابط میان تهران و غرب خواهد کرد. این امر به خصوص از طریق لابی قدرتمند رژیم صهیونیستی در کنگره آمریکا صورت خواهد گرفت.

ارزیابی و جمع‌بندی

آکادمی علوم روسیه مجموعه‌ای عظیم و وابسته به دولت روسیه است، به طوری که مدیر آن نمی‌تواند بدون نظر مثبت از سوی رئیس جمهور انتخاب شود.

انطباق این آکادمی با اهداف حاکمیت پس از سازماندهی مجددی که در سال ۲۰۱۳ انجام شد به شدت افزایش یافت و اکثر مقامات آن با نظر دولت منصوب می‌شوند. گفته می‌شود طرح سازماندهی مجدد این فرهنگستان عظیم را میخائیل کوالچوک یکی از نزدیکان پوتین نوشته است.

قانون مصوب دوما به شماره ۲۵۳-FZ که در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳ ابلاغ شد، فرم سازمانی و حقوقی آکادمی علوم روسیه را به عنوان سازمان غیرانتفاعی تأسیس شده توسط فدراسیون روسیه که اهدافی در چهارچوب سیاست علمی و فنی دولتی دارد تعیین و آن را در قالب نهادی فدرال با بودجه‌ای دولتی تأسیس کرد.

به طور کلی، فعالیت‌های این مجموعه علی‌رغم اعلام بی‌طرفی، همسو با اهداف کلان دولت روسیه است. تحلیل‌های سیاسی اعضای آکادمی علوم روسیه در خصوص مسائل ایران عمدتاً دارای گرایش‌های ایجابی بوده‌اند و در موارد اشاره شده نیز لحن تحلیلگران و نگرش آنان به موضوعات مرتبط با «ایران» مؤید این ادعاست.

در واقع، اکثر اعضای این آکادمی به خصوص مؤسسه شرق‌شناسی روسیه نگرش مثبتی به ایران دارند و به شیوه‌های گوناگون می‌کوشند تصاویر مثبتی از ایران بسازند.

فارغ از سطوح همکاری دو کشور، یکی از علت‌های مهم تصویرسازی مثبت تحلیلگران آکادمی علوم روسیه از ایران، حضور مداوم و متناوب در جمهوری اسلامی و همچنین تعامل با ایرانیان در روسیه است.